Historia
Charakteryzując działalność kulturalną na terenie gminy Gręboszów, należy zaznaczyć, że w przeszłości głównym ośrodkiem kształtującym kulturę była parafia i kościół w Gręboszowie. Życie społeczne i kulturalne ludności należącej do parafii splatało się ściśle z życiem religijnym. Kalendarz świąt kształtował wiejską obyczajowość, zaś nabożeństwa i kazania wpływały na świadomość i wiedzę o świecie. Warto wspomnieć również, że parafia prowadziła też szkołę – aż do 1873 roku, a nawet i w latach późniejszych. Pewne zmiany nastąpiły dopiero w XX wieku, gdzie można zauważyć kształtowanie się nowego modelu kultury wiejskiej, na co niewątpliwie wielki wpływ wywarł Jakub Bojko. Działalność kulturalna prowadzona była też w jednostkach Ochotniczej Straży Pożarnej. Przez cały okres międzywojenny działała orkiestra dęta w Gręboszowie, kierowana przez organistę Piotra Sitkę. Funkcjonował ponadto zespół teatralny założony przez nauczycielki Katarzynę Świętek i Karolinę Sach. W okresie powojennym z inicjatywy ówczesnego katechety gręboszowskiej parafii Józefa Podolańskiego oraz organisty Piotra Sitki powstał chór mieszany, w skład którego weszła młodzież w głównej mierze z Gręboszowa i Woli Gręboszowskiej. Przez lata chórzyści swoim śpiewem uświetniali najważniejsze wydarzenia parafialne z kalendarza liturgicznego, m.in. śpiewając kolędy w okresie bożonarodzeniowym, prezentując misterium męki Pańskiej w czasie Niedzieli Palmowej, śpiewając podczas rezurekcji oraz w okresie świąt Zmartwychwstania Pańskiego, jak również podczas parafialnych odpustów czy też w czasie święta Bożego Ciała. W późniejszych latach chórem kierował organista Stanisław Lech.
Na terenie gminy Gręboszów przez wiele lat funkcjonowała również orkiestra dęta przy Ochotniczej Straży Pożarnej w Gręboszowie. Została założona w 1925 roku przez Piotra Stolarza – ówczesnego kierownika szkoły, zaś dyrygentem był wtedy organista Piotr Sitko. Przez lata pieczę nad orkiestrą sprawował organista Stanisław Lech. Po jego śmierci orkiestrą opiekowali się: Eugeniusz Szarek z Woli Żelichowskiej (zajmował się organizacją występów) oraz organista Janusz Forgiel (dyrygował orkiestrą). Jednakże z upływem lat coraz mniej mieszkańców angażowało się w jej działalność. Młodzież nie kultywowała tradycji gry na instrumentach dętych, przez co ta wyjątkowa tradycja przeszła już do historii.
Obecnie działalność kulturalna w gminie Gręboszów organizowana i koordynowana jest przez Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa w Gręboszowie (GCKiCz). Instytucja kultury gminy Gręboszów w obecnej formie została utworzona 1 stycznia 1997 roku na mocy Uchwały nr XX/99/96 Rady Gminy Gręboszów z dnia 30 grudnia 1996 roku w sprawie połączenia Gminnego Centrum Kultury i Gminnej Biblioteki Publicznej w Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa oraz nadania statutu GCKiCz. Do tego czasu na terenie gminy funkcjonowały dwie odrębne instytucje. Podwaliny dla obecnego kształtu Centrum Kultury dał Gminny Ośrodek Kultury w Gręboszowie, który został powołany w maju 1976 roku w celu upowszechniania kultury. Jego likwidacja nastąpiła 1 grudnia 1992 roku w oparciu o uchwałę podjętą przez Radę Gminy Gręboszów. Następnie na terenie gminy utworzono Gminne Centrum Kultury w Gręboszowie. Do tego czasu funkcję kierowniczą w placówce pełnili kolejno: Leszek Łazarz, Grażyna Wcisło, Roman Rojek, Marta Zielińska, Krystyna Kowynia, Anna Stec, Danuta Wątroba, Wiesław Mikuła. Obecnie dyrektorem GCKiCz jest Wiesław Lizak, który pełni swoją funkcję od 1 grudnia 1993 roku.
Dzisiaj trudno precyzyjnie wskazać konkretną datę powstania Gminnej Biblioteki Publicznej. Warto jednak zaznaczyć, że w ubiegłym wieku istniała biblioteka Bractwa św. Anny, która mieściła się w wybudowanym w 1935 roku budynku, usytuowanym w centrum Gręboszowa (należącym do wspomnianego Bractwa, mieszczącym się naprzeciw kościoła parafialnego). Po II wojnie światowej budynek ten został w prawdzie zajęty przez władze gminy, szkołę i milicję obywatelską, ale jeszcze w latach 50. zbiory najprawdopodobniej znajdowały się w domu Bractwa św. Anny (w pomieszczeniu za sceną). Warto podkreślić, że zarówno w okresie międzywojennym, jak i jeszcze w czasach PRL, budynek Bractwa spełniał ważną funkcję jako swoiste kulturalne centrum wsi, gdyż właśnie tam przez lata m.in. funkcjonowało pierwsze kino w Gręboszowie, a także odbywały się akademie szkolne oraz różne okolicznościowe przedstawienia.
W późniejszych latach biblioteka nie miała samodzielnego, odpowiedniego budynku. Zbiory biblioteczne „wędrowały” po prywatnych domach. W 1962 roku wypożyczalnia prawdopodobnie mieściła się u państwa Gałów w Gręboszowie, naprzeciw kościoła, zaś rolę bibliotekarza pełnił wówczas Władysław Gała (do 1967 roku). Następnie w bibliotece pracowali: Natalia Wytrwał, Maria Łoś, Kazimiera Lizak, Krystyna Kowal, Maria Muszalska (pracowała w latach 1976-1981, wówczas biblioteka mieściła się u państwa Gardulskich w Gręboszowie), Halina Oleś (pracowała w latach 1981-1986, przeniosła bibliotekę do domu państwa Adamczyków), Marian Kalafarski, Krystyna Misiaszek, Wioletta Drewniany (w latach 1990-1999, wtedy to siedzibę biblioteki przeniesiono do obecnego miejsca), Aneta Kiełbasa (zatrudniona w okresie 1 grudnia 1999 – 28 maja 2007) oraz Monika Kilian (pracuje od 1 października 2007 r.).
Warto również zaznaczyć, że już od 1969 roku instytucja ta posiadała swoją filię w Woli Żelichowskiej, gdzie funkcję kierownika pełnili kolejno: Stanisław Zych, Alfreda Kasza oraz Roman Gądek. W 1996 roku doszło do połączenia Gminnej Biblioteki Publicznej i Gminnego Centrum Kultury. Na bazie tych jednostek powstało Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa w Gręboszowie. Pierwszym dokumentem, który wprowadzał zmiany organizacyjne, była Uchwała nr XVIII/85/96 Rady Gminy Gręboszów z dnia 23 sierpnia 1996 roku w sprawie połączenia gminnych instytucji kultury. Na mocy tego dokumentu zobowiązano kierowników obu tych instytucji, w porozumieniu z Zarządem Gminy oraz pod jego nadzorem, do sporządzenia pełnej dokumentacji inwentaryzacyjnej łączonych placówek oraz opracowania projektu statutu nowej jednostki. Samo połączenie zmierzało do obniżenia kosztów utrzymania instytucji, jak również poprawy ich funkcjonowania. Kolejnym aktem prawnym, który regulował kwestię połączenia obu tych instytucji, była uchwała Rady Gminy z dnia 30 grudnia 1996 roku. W oparciu o ten dokument nastąpiło połączenie placówek oraz nadanie statutu nowo powstałej instytucji kultury. Osobowość prawną uzyskała ona z chwilą wpisu do rejestru instytucji kultury, który nastąpił 2 stycznia 1997 roku. Obecnie GCKiCz działa w oparciu o statut nadany w 2002 roku. W 2010 roku na mocy uchwały Rady Gminy Gręboszów, placówce nadano imię Jakuba Bojki.
GCKiCz składa się z oddziałów: domu kultury (Gręboszów, nr 143), biblioteki publicznej (Gręboszów, nr 140) oraz świetlicy działającej w ramach projektu „Wioska internetowa – kształcenie na odległość na terenach wiejskich” (Borusowa, nr 106). Budynek domu kultury, stanowiący główną siedzibę samorządowej instytucji kultury, dzięki wsparciu funduszy europejskich został odbudowany. Uroczyste otwarcie i poświęcenie lokalu miało miejsce 11 listopada 2010 roku. Symbolicznego przecięcia wstęgi dokonali: Krystyna Świętek – wójt gminy Gręboszów, Krystyna Cabaj – wnuczka Jakuba Bojki, dr Andrzej Kosiniak-Kamysz – Honorowy Obywatel Gminy Gręboszów, Franciszek Dymon – ówczesny przewodniczący Rady Gminy oraz Wiesław Lizak – dyrektor GCKiCz. Aktu poświęcenia dokonał ks. Ryszard Podstołowicz w asyście ks. Wiesława Babiarza – proboszcza parafii Gręboszów.
Podstawowym celem działalności Gminnego Centrum Kultury i Czytelnictwa w Gręboszowie jest przede wszystkim zapewnienie różnorodnej oferty kulturalnej społeczeństwu gminy, jak również pozyskanie i przygotowanie społeczności lokalnej do aktywnego uczestnictwa w kulturze. Do najistotniejszych zadań, jakie GCKiCz realizuje w swojej działalności statutowej, należą m.in.: rozpoznawanie oraz rozbudzanie zainteresowań i potrzeb kulturalnych środowiska; tworzenie warunków rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego; kształtowanie wzorów aktywnego uczestnictwa w kulturze; gromadzenie, dokumentowanie, ochrona i udostępnianie dóbr kultury; edukacja kulturalna oraz popularyzacja wiedzy, sztuki i książki; upowszechnianie czytelnictwa oraz promocja gminy Gręboszów. Realizacja
statutowych zadań instytucji charakteryzuje się wielokierunkową działalnością nastawioną na potrzeby środowiska. Do najważniejszych działań tego typu można zaliczyć: organizowanie przedsięwzięć kulturalnych, koncertów, przeglądów, konkursów oraz wystaw; kształcenie artystyczne poprzez prowadzenie nauki gry na instrumentach muzycznych; działalność wydawnicza (w tym redagowanie i publikowanie „Gazety Gręboszowskiej” oraz materiałów informacyjno-promocyjnych); organizowanie czytelnictwa i udostępnianie zbiorów bibliotecznych, jak również działalność rekreacyjno-sportowa.
Od 1997 roku na terenie gminy ukazuje się kwartalnik społeczno-kulturalny „Gazeta
Gręboszowska”, którego wydawcą jest Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa w Gręboszowie. Funkcję redaktora naczelnego pełni Wiesław Lizak. Pismo zrzeszone jest w Polskim Stowarzyszeniu Prasy Lokalnej. Do końca 2014 roku ukazało się łącznie 66 numerów. Pismo adresowane jest zarówno do mieszkańców gminy, Polonii rozsianej po świecie, jak również do wszystkich osób zainteresowanych gminą Gręboszów. Tradycyjnie w każdym numerze dokumentowane są bieżące wydarzenia społeczne, kulturalne i sportowe oraz ważniejsze przedsięwzięcia z terenu gminy. Niezwykle istotną częścią każdego wydania są publikacje dotyczące historii gminy Gręboszów, wydarzeń i postaci z nią związanych. Od początku powstania na łamach lokalnego periodyku swoje publikacje prezentowało wiele osób wywodzących się z różnych środowisk, jak chociażby dziennikarze, historycy, ludzie kultury, pracownicy samorządowi, uczniowie, nauczyciele i studenci, osoby duchowne, przedstawiciele różnych zawodów i pasji. Głównym celem powstania „Gazety Gręboszowskiej”, oprócz funkcji informacyjno-promocyjnej, było ocalenie od zapomnienia i utrwalenie istotnych informacji, ważnych wydarzeń oraz interesujących wspomnień, które rozszerzą i uzupełnią wiedzę o naszej gminie.
Wśród cyklicznych działań realizowanych przez GCKiCz istotne miejsce zajmuje organizacja konkursu palm, pisanek i plastyki obrzędowej związanej z okresem Wielkanocy. Początki tej imprezy sięgają roku 1995. Od początku konkurs cieszył się dużą popularnością wśród mieszkańców naszej gminy. Warto zaznaczyć, że w latach 2000-2010 swoim zasięgiem obejmował obszar całego powiatu dąbrowskiego. Niezmiennie od lat celem konkursu jest przede wszystkim podtrzymanie, kultywowanie i ochrona ludowej tradycji robienia palm, zdobienia pisanek oraz wytwarzania przedmiotów tradycyjnej i współczesnej plastyki wielkanocnej, jak również zaszczepienie szacunku do kultury ludowej oraz zwrócenie uwagi na jej piękno poprzez zainteresowanie społeczeństwa tradycjami wielkanocnymi.
Przedmiotem konkursu są palmy, pisanki zdobione różnymi technikami, plastyka obrzędowa (maski, gaiki, wyroby z ciasta) oraz wszystkie inne przejawy plastyki obrzędowej związanej z daną miejscowością, a powstające w okresie Wielkanocy. Każdego roku można podziwiać misternie wykonane prace konkursowe, przygotowane rozmaitymi technikami, z tradycyjnych materiałów. Bogata i piękna tradycja zdobnictwa palm i wielkanocnej ornamentyki jest niezwykle żywa wśród mieszkańców gminy Gręboszów. Ponadto warto zaznaczyć, że na przestrzeni kilkunastu kolejnych edycji konkursu można już zauważyć charakterystyczny styl zdobnictwa i przygotowania palm w naszej gminie – odróżniający je od tych pochodzących z innych rejonów naszego kraju.
Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa w Gręboszowie swoje działania ukierunkowuje również na wsparcie i rozwój folkloru. Przykładem tego jest działalność Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Gręboszowskiej. Działa on przy GCKiCz od 1999 roku. Skład zespołu ulega ciągłej rotacji, przez co kolejne pokolenia dzieci i młodzieży z terenu gminy mogą kształcić swoje umiejętności wokalne i taneczne, jak również poznawać piękno i bogactwo rodzimego folkloru, ucząc się tradycyjnych piosenek i tańców ludowych. Instruktorem grupy jest Emilia Misterka. Pierwsze stroje ludowe, w których występowali ówcześni członkowie grupy, pochodziły z roku 1999, a ich zakup był możliwy dzięki wsparciu finansowemu Polonii chicagowskiej. Dzięki dotacji pochodzącej z funduszy unijnych w 2012 roku zespół wzbogacił się o nowe stroje (10 kompletów damskich i 10 kompletów męskich) oraz o 3 instrumenty muzyczne (akordeon, kontrabas i klarnet). Zespół co roku reprezentuje naszą gminę podczas Święta Powiśla Dąbrowskiego – dożynek powiatowych i targów gospodarczych – organizowanego przez Stowarzyszenie Samorządów Powiatu Dąbrowskiego. Ponadto grupa może pochwalić się licznymi sukcesami – jest kilkukrotnym laureatem konkursu na „ośpiewanie wieńca dożynkowego” w latach: 2007, 2008, 2009, 2011 – I miejsce, 2012 – II miejsce, 2014 – wyróżnienie.
GCKiCz zajmuje się również promocją gminy Gręboszów. Na realizację tego zadania w roku 2012 udało się pozyskać dofinansowanie ze środków unijnych, rezultatem czego było opracowanie i wydanie 12-stronicowego folderu oraz 3 rodzajów pocztówek. Ponadto GCKiCz prowadzi swoją stronę internetową (www.gck.greboszow.pl), na której na bieżąco aktualizowany jest kalendarz wydarzeń kulturalnych, udostępniane są informacje dotyczące najważniejszych wydarzeń społeczno-kulturalnych, ich opisy i fotorelacje, jak również podstawowe informacje na temat ciekawych miejsc na terenie naszej gminy. Jako narzędzie promocyjne gminy warto wskazać również „Gazetę Gręboszowską”, o której była już mowa wcześniej. Ponadto podczas dorocznego Święta Powiśla Dąbrowskiego stoisko gminy Gręboszów przygotowywane jest przez pracowników GCKiCz. Można na nim m.in. podziwiać wykonane przez mieszkańców tradycyjne rękodzieła artystyczne, obrazy olejne,
doroczne plony ziemi, jak również zapoznać się z najistotniejszymi informacjami na temat gminy oraz obejrzeć aktualne i archiwalne egzemplarze „Gazety Gręboszowskiej”.
Warto wspomnieć jeszcze, że GCKiCz w swoim kalendarzu kulturalnym posiada także inne przedsięwzięcia, jak chociażby odbywający się cyklicznie konkurs „Czarowny Świat Bajek i Poezji w Oczach Dziecka”. Cieszy się on dużym zainteresowaniem szczególnie wśród najmłodszych mieszkańców naszej gminy, którzy – często po raz pierwszy – mogą spróbować swoich sił na scenie domu kultury. Składają się na niego konkursy: recytatorski i plastyczny oraz konkurs na bajkowe przebranie, w którym dzieci mogą wcielać się w swoje ulubione postacie ze świata bajek. Ponadto GCKiCz organizuje liczne koncerty i przeglądy muzyczne (muzyki rozrywkowej, kolęd, pastorałek i muzyki religijnej oraz piosenek patriotycznych),
konkursy czytelnicze oraz wiedzy o literaturze. Placówka podejmuje także profilaktyczne działania informacyjno-edukacyjne przeciwdziałające patologiom społecznym (konkurs „Bądźmy Sobą Bez Nałogów”). W ramach działalności rekreacyjno-sportowej Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa organizuje corocznie turnieje tenisa stołowego w różnych kategoriach wiekowych. W GCKiCz tradycją stało się uroczyste świętowanie Dnia Dziecka i Dnia Świętego Mikołaja. W ramach działalności statutowej instytucja współpracuje również z placówkami oświatowymi funkcjonującymi na terenie gminy (Publiczne Przedszkole, Zespół Szkół w Gręboszowie), Gminną Komisją ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Problemom Alkoholowym i Narkomanii, jednostkami Ochotniczych Straży Pożarnych oraz ludowymi zespołami sportowymi.